Güçlü Figürlerde Duygusal Düzenleme Zayıflığı: Mourinho Örneği ve Davranışların Ruhsal Tahlili

İster teknik yöneticiler, yöneticiler, siyasetçiler olsun, toplum bilhassa önder konumundaki bireylerden sürekli güçlü durmalarını, duygusal zayıflık göstermemelerini bekler. Bu şahıslar, duygusal olarak “zırhlı” olmalıdır. Ne üzülmeli ne sonlanmalı ne de dağılmalıdırlar.

Bu beklenti, vakitle bu figürlerin hislerini bastırmasına neden olur. Lakin bastırılan her his, tıpkı yüksek basınç altındaki bir kap üzere içeride birikir. Bir noktada ise bu kap çatlar. Bastırılan öfke, hayal kırıklığı ya da utanç üzere hisler ansızın, çoğunlukla uygunsuz ve sembolik reaksiyonlarla dışa vurulur: örneğin bir rakibin burnunu sıkmak, bağırmak ya da fizikî itişme üzere.

Bu cins davranışlar, aslında o ruhsal zırhın çatlamasıdır. İçeride biriken her şey, en savunmasız anda açığa çıkar. Mourinho’nun Okan Buruk’a yönelik burun sıkma hareketi, hem şuurlu bir üstünlük kurma uğraşı hem de bastırılmış ruhsal süreçlerin sonucu olabilir.

• Rakibini küçümseyerek ruhsal üstünlük kurma

• Dürtü denetiminde zorlanma ve gerilim patlaması

• Rakibi provoke ederek oyundan düşürme

• Çocukluk periyodundan gelen otorite çatışmalarını yine canlandırma

• Duygusal regülasyonda güçlük

• Duygular bastırıldığında kaybolmaz; yalnızca ertelenir. Gün içinde yaşanan gerilim, kızgınlık, kırgınlık ya da değersizlik hisleri birikir. Şayet kişi bu hislerle yüzleşmez, onları çözümlemezse; reaksiyonlar küçük lakin manalı mikro patlamalarla ortaya çıkmaya başlar.

Bu mikro patlamalar bazen iğneleyici bir kelam, alaycı bir gülüş, bazen fizikî temas ya da mimiklerle tabir bulur. Mourinho’nun Okan Buruk’a yönelik teması da bu bağlamda bir “mizahi temas” üzere görünse de, gerisinde önemli bir duygusal regülasyon eksikliği olabilir. Bu cins sembolik reaksiyonlar, bir manada kişinin bilinçdışı birikiminin dışavurumudur. Her vakit sözlerle değil, bazen jestlerle konuşuruz – bilhassa bastırdığımız hisler kelam hususuysa.

Bu nedenle hislerini bastırmayı bir savunma sistemi olarak kullanırlar. Lakin bu bastırma hali, bir müddet sonra sürdürülemez hale gelir ve şu cins davranışlar ortaya çıkar:

• Saldırganlık

• Alaycılık

• Kasıtlı hudut ihlalleri

• Pasif-agresif tutumlar

Mourinho’nun davranış repertuarı bu unsurlarla epey örtüşüyor. Burnu sıkmak üzere alaycı lakin fizikî bir aksiyon, yalnızca gerilimin değil tıpkı vakitte güç kaybı hissinin de dışavurumu olabilir.

José Mourinho’nun vakit zaman hudutları zorlayan davranışları, yalnızca karakterinin “farklı” olmasıyla açıklanamaz. Freud’un kuramları üzerinden bakıldığında, bu davranışlar:

• Dürtüsel ve ilkel yansıların (id) baskın olması,

• Toplumsal normların baskılanması (süperego eksikliği),

• Mantıklı dengeleme sisteminin devre dışı kalması (ego zayıflığı),

• Çocuklukta otorite figürüyle yaşanmış çözülmemiş çatışmalar (baba kompleksi),

• Erken gelişim periyotlarında saplanma (anal ve fallik fiksasyon) üzere çok katmanlı ruhsal yapıların bir sonucu olabilir.

Mourinho, bir maç sırasında rakibinin burnunu sıktığında yalnızca sonları aşmıyor. Birebir vakitte kendi iç dünyasındaki çatışmaları, güç arayışını ve bilinçdışı birikimlerini dışa vuruyor olabilir.

Narsistik Savunma ve Benliğin Yüceltilmesi

Freud’un psikanalitik kuramında narsisizm, bireyin kendi benliğine ağır bir sevgi duymasıyla alakalıdır. Bu sevgi, bilhassa dış dünyadan gelen tehditler karşısında benliğin korunması için devreye giren bir savunma düzeneğine dönüşebilir. İşte bu bağlamda narsistik savunma, bireyin kendilik pahasını yüceltmek ve kırılgan egosunu korumak için sıra dışı, dikkat cazip ya da norm dışı davranışlar sergilemesidir.

Burnu sıkmak üzere alışılmadık bir davranış, aslında bir futbol maçından sonra olması beklenen teknik ve oyuna dair yorumların önüne geçerek, tüm dikkatleri kendi üzerine çekme eforu olabilir. Bu durum, ‘ben hâlâ buradayım, oyunun da medyanın da merkezinde benim’ iletisi taşıyabilir. Yani oyun değil, Mourinho konuşulsun istenir. Freud’a nazaran, bu çeşit davranışlar, bir narsistik libidonun dışa vurumu olabilir. Yani birey (burada Mourinho), benliğini yüceltmek, kırılganlıklarını örtmek ya da egosunu tatmin etmek ismine toplumun normlarına ters yahut beklenmedik hareketlerle sahneye çıkar.

Bu tip davranışlar bir çeşit ‘grandiyöz benlik’ (büyüklük fantezisi) oluşturma uğraşıdır. Kişi, sıradanlığın ve tenkidin tehdidi altındaysa, kendini kıymetli, eşsiz ya da kuralların üstünde gösterecek davranışlara yönelir. Mourinho’nun geçmişteki “Ben özelim” söylemi de buna bir örnektir. Kendi imajını daima canlı tutmak ismine kuralları çiğnemesi ya da sahne dışı kalmaya tahammülsüzlüğü, bu savunma düzeneğinin bir yansımasıdır.

Ek olarak, Mourinho’nun rakipleriyle temasları, Freud’un anal periyot kuramıyla ilişkilendirildiğinde, çocuklukta gelişen “kirletme” ve “kontrol” temalarıyla örtüşür; anal devirde çocuk etrafını dışkı yoluyla kirleterek birinci kere sonlarını test eder ve bu tecrübe kişilik gelişiminde belirleyici olur. Mourinho’nun rakip teknik yöneticilerin şahsî alanına fizikî müdahalelerde bulunması, bu periyodun yetişkinlikteki yansıması üzere okunabilir; kendi alanını korurken, diğerinin alanını bozarak denetim kurmaya çalışır. Tıpkı vakitte, futbolcularıyla çok denetimli alakalar yürütüp rakiplerine karşı kaotik davranması, anal devrin “tutma-bırakma” dengesizliğinin bir dışavurumu olabilir; böylelikle Mourinho hem nizamlı hem de sistemsiz yanını kullanarak gücünü hissettirmeye çalışmasının yansıması olarak yorumlanabilir. 

Tüm bu tahliller, Mourinho’nun saha kenarındaki alışılmadık davranışlarının yalnızca birer anlık öfke ya da ego patlaması olmadığını, bilinçdışı süreçlerin alana nasıl sızdığını gösteriyor. Onun fizikî teması, hudut ihlalleri ve denetim takıntısı; sırf futbolun değil, birebir vakitte insan psikolojisinin de karmaşık ve çok katmanlı tabiatını gözler önüne seriyor. Tahminen de Mourinho’nun asıl oyunu, sadece alanda değil, zihinlerde oynandığını göstermekte. 

Instagram

Facebook

Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün muharrirlerinin özgün fikirleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio